Willem Bilderdijk (1756 – 1831): Veelschrijver ingeklemd tussen twee tijden

De in Amsterdam geboren Willem Bilderdijk kreeg op 6-jarige leeftijd een ongeluk waardoor hij een beenvliesontsteking opliep. Als gevolg daarvan moest hij binnenshuis blijven waar hij maar een ding kon doen: lezen, heel veel lezen. Dat leidde ertoe dat hij, toen hij op 16-jarige leeftijd was hersteld, erg belezen was en van de meest uiteenlopende zaken verstand had. 

Op 20-jarige leeftijd begon hij met dichten. Niet onverdienstelijk ook want een van zijn eerste gedichten ‘Invloed van de dichtkunst op het staetsbestuur’, won onmiddellijk een prijs. Zijn naam als dichter was in een klap gevestigd. Een omvangrijk oeuvre volgde.
In 1780 ging hij rechten studeren en na zijn afstuderen in 1782 (!) vestigde hij zich als advocaat in Den Haag. Mede dankzij zijn grote belezenheid was hij naast dichter en advocaat ook nog vertaler, geschiedschrijver, prozaschrijver, taalgeleerde en grafisch kunstenaar. Hij trouwde in 1785 en kreeg 5 kinderen waarvan er 3 jong overleden.

Bilderdijk leefde in een roerige tijd. In heel Europa stonden de traditionele verhoudingen onder druk. In ons land werd de strijd tussen prinsgezinden en patriotten steeds heftiger. Bilderdijk was conservatief en hing de oude zekerheden van het Oranjehuis aan. Hij verdedigde als advocaat vaak aanhangers van de stadhouder die door revolutionaire patriotten werden aangeklaagd. Een daarvan was Catharina Mulder (beter bekend als Kaat Mossel omdat ze als stadskeurvrouw de kwaliteit van mosselen in Rotterdam controleerde). Zij zette regelmatig de prinsgezinde bevolking op tegen patriottische regenten, hetgeen vaak uitdraaide op plundering en brandstichting. In 1784 wordt Kaat Mossel opgepakt voor ordeverstoring en in de Gevangenpoort vastgezet.

Toen onder invloed van de Franse Revolutie (1789-1799) het streven naar volkssoevereiniteit zich hier verder voltrok en van alle ambtenaren een eed van trouw aan het nieuwe patriottische gezag werd geëist, weigerde Bilderdijk dat te doen. Hij werd ervoor in 1795 verbannen uit de noordelijke Nederlanden. Hij zwierf door Engeland en Duitsland en verdiende ternauwernood de kost als leraar Latijn en Italiaans, vertaler, arts en portrettist. In Londen werd hij verliefd op een van zijn leerlingen met wie hij een geheime verhouding begon. Hij scheidde in 1802 van zijn echtgenote en trouwde met zijn nieuwe liefde. Vier van de vijf kinderen die ze samen kregen overlijden op jonge leeftijd.
Als er in 1806 een einde komt aan de patriottische Bataafse Republiek mag Bilderdijk weer terugkeren en wordt onder meer leraar Nederlands van onze eerste koning, Lodewijk Napoleon.

Inmiddels heeft hij als dichter afstand genomen van de regels van het classicisme en de dichtgenootschappen. Poëzie moet een “uitstorting van gevoel op papier” zijn en niet gebonden worden aan / door allerlei regels en normen. Hij vindt daarmee aansluiting bij de nieuwe stroming in de kunst, de Romantiek. Een voorbeeld uit een gedicht dat hij om niet helemaal begrijpelijke redenen ‘Vreugde’ noemde:
Waar in verblijdt mijn hart zich heden?
Wat brengt, wat geeft my deze dag,
Waar in ik my verheugen mag?
Ach, gistren is voorby gegleden,
In angst, en weemoed, en beklag.

Politiek/staatkundig was hij oerconservatief maar tegelijkertijd was hij in zijn poëzie een vernieuwer. Hij heeft alle genres en diverse versvormen beoefend; zijn oeuvre bedraagt minstens 300.000 versregels. Daarnaast publiceerde hij talrijke vertalingen, letterkundige studies en essays over onder meer filosofie, godsdienst, natuurrecht en architectuur. Dat bezorgde hem overigens de bijnaam ‘Bulderdijk’. Willem Bilderdijk stierf in 1831 te Haarlem op 75 jarige leeftijd.

René Mors